آنچه در این مطلب می خوانید:
مکانیزم ماشه یکی از مفاهیم مهم و پیچیده در سیاستگذاری بینالمللی است که در شرایط خاصی میتواند به راهاندازی تحریمهای سخت علیه یک کشور منجر شود. این مکانیزم بیشتر در توافقنامههای بینالمللی، به ویژه در زمینه توافقات هستهای، بهکار میرود و بهعنوان یک ابزار کنترل و نظارت بر عمل به تعهدات کشورهای مختلف استفاده میشود. در این مقاله از مجله هزاره، به بررسی مکانیزم ماشه و تحریمهایی که در صورت فعالشدن آن ممکن است اعمال شوند، پرداخته خواهد شد.
مکانیزم ماشه چیست؟
مکانیزم ماشه به طور کلی یک سیستم پیشبینیشده در توافقنامههای بینالمللی است که در صورت نقض شرایط توافق، اجازه میدهد تحریمها یا اقدامات تنبیهی به سرعت و بدون نیاز به رایگیریهای طولانیمدت در شورای امنیت سازمان ملل متحد اعمال شوند. این مکانیزم در حقیقت مانند یک “کلید” عمل میکند که در مواقعی که شرایط مشخصی برآورده شود، فعال میشود و راه را برای اعمال تحریمهای جدید باز میکند.
بهطور ویژه، مکانیزم ماشه در توافق هستهای برجام (برنامه جامع اقدام مشترک) مورد استفاده قرار گرفت. این مکانیزم به کشورهای امضاکننده توافق اجازه میدهد در صورتی که یکی از طرفها به تعهدات خود عمل نکند، بتوانند بهسرعت تحریمها را از سر بگیرند. در حقیقت، در چنین مواقعی، طرفهای دیگر توافق میتوانند با فعالسازی مکانیزم ماشه، تحریمهای پیشین را دوباره اعمال کنند.
مقاله پیشنهادی: بهترین صندوقهای نقره برای سرمایهگذاری در سال ۱۴۰۴
مکانیزم ماشه کی فعال میشود؟
فعالسازی مکانیزم ماشه در صورتی ممکن است که یکی از طرفین توافق به وضوح از مفاد آن تخطی کند. در زمینه برجام، اگر ایران غنیسازی اورانیوم را فراتر از حد مجاز اعلامشده در توافق افزایش دهد یا دیگر محدودیتهای هستهای را نقض کند، کشورهای ۱+۵ میتوانند اقدام به فعالسازی مکانیزم ماشه کنند.
همچنین، نقضهای دیگر نظیر عدم همکاری با آژانس بینالمللی انرژی اتمی (IAEA)، یا نقض سایر جنبههای توافق میتواند به فعالشدن این مکانیزم منجر شود. پس از فعالشدن مکانیزم ماشه، کشورهای ۱+۵ میتوانند درخواست بازگشت فوری تحریمها را به شورای امنیت سازمان ملل متحد ارسال کنند. طبق برجام، شورای امنیت باید در مدت ۳۰ روز در مورد بازگشت تحریمها تصمیمگیری کند، مگر اینکه یکی از اعضای دائم شورای امنیت (آمریکا، بریتانیا، چین، فرانسه یا روسیه) از آن جلوگیری کند.
آیا مکانیزم ماشه فعال شد؟
یکی از سوالات اصلی در بحث مکانیزم ماشه این است که آیا این مکانیزم تا کنون فعال شده است؟ پاسخ به این سوال بستگی به تحولات سیاسی و دیپلماتیک جهانی دارد. در طول سالهای پس از امضای توافق هستهای برجام، کشورهای مختلف بارها از فعالسازی مکانیزم ماشه صحبت کردهاند، اما در عمل، این مکانیزم تا کنون بهطور کامل فعال نشده است.
با این حال، در سال ۲۰۲۰، پس از خروج ایالات متحده از برجام و برخی نقضهای اعلامشده توسط ایران، برخی از کشورهای اروپایی مانند بریتانیا، فرانسه و آلمان به عنوان سه عضو اروپایی گروه ۱+۵، تهدید به فعالسازی مکانیزم ماشه کردند. این اقدام در نهایت به اعمال مجدد تحریمهای سازمان ملل منجر نشد، اما نشاندهنده پیچیدگیهای اجرایی این مکانیزم بود.
در واقع، هرچند که کشورهای ۱+۵ (آلمان و پنج کشور دائمی شورای امنیت سازمان ملل) حق دارند که مکانیزم ماشه را فعال کنند، اما فرآیند فعالسازی آن با پیچیدگیهای قانونی و سیاسی زیادی همراه است. بهطور مشخص، در صورتی که یکی از طرفهای توافق (مثلاً ایران) به نقض مفاد برجام متهم شود، کشورهای دیگر باید طی یک فرآیند زمانبندی شده درخواست فعالسازی این مکانیزم را به سازمان ملل ارائه کنند. سپس شورای امنیت سازمان ملل موظف است که ظرف ۳۰ روز در خصوص فعالسازی آن تصمیمگیری کند، مگر اینکه در این مدت زمان، هر یک از اعضای دائم شورای امنیت حق وتو کنند.
مقاله پیشنهادی: معرفی خطرناک ترین جنگنده جهان
تحریمهای ناشی از فعال شدن مکانیزم ماشه
یکی از پیامدهای اصلی فعالسازی مکانیزم ماشه، اعمال مجدد تحریمهای سازمان ملل و دیگر کشورها علیه کشور متخلف است. تحریمها معمولاً به صورت اقتصادی و مالی بوده و شامل محدودیتهایی در حوزههای مختلف میشوند. این تحریمها میتوانند شامل موارد زیر باشند:
- تحریمهای اقتصادی: این نوع تحریمها به طور مستقیم بر اقتصاد کشور هدف تأثیر میگذارند. معمولاً شامل محدودیتهایی در صادرات و واردات کالاهای استراتژیک مانند نفت، گاز و فلزات گرانبها هستند. همچنین، تحریمها میتوانند به محدودیتهای تجاری و بانکی منجر شوند که تاثیرات عمدهای بر رشد اقتصادی و ثبات مالی کشور دارند.
- تحریمهای مالی: این نوع تحریمها بهویژه بر بانکها و موسسات مالی تاثیرگذار هستند. در صورتی که مکانیزم ماشه فعال شود، ممکن است دسترسی کشور هدف به سیستم مالی بینالمللی قطع شود یا محدودیتهایی در زمینه انتقال ارز و انجام تراکنشهای بینالمللی ایجاد شود.
- تحریمهای تسلیحاتی: در صورتی که کشور هدف به برنامههای هستهای یا نظامی خود ادامه دهد، تحریمهایی در زمینه خرید و فروش سلاحهای پیشرفته اعمال میشود. این تحریمها میتوانند به محدود کردن فروش سلاحهای سنگین، سیستمهای موشکی و دیگر تجهیزات نظامی منجر شوند.
- محدودیتهای سفر: یکی دیگر از تحریمهای معمولی که ممکن است اعمال شود، محدودیت در سفر مقامات دولتی و مسئولان کشور متخلف به کشورهای دیگر است. این تحریمها میتوانند شامل ممنوعیت سفر به کشورهای خاص یا مسدود کردن حسابهای شخصی مقامات در خارج از کشور باشند.
- تحریمهای مرتبط با فناوری: تحریمها میتوانند شامل محدودیتهایی در زمینه دسترسی به تکنولوژیهای پیشرفته نیز باشند. این میتواند مانع از انتقال فناوریهای حیاتی به کشور هدف شده و بر پیشرفتهای علمی و صنعتی آن کشور تاثیر منفی بگذارد.
تاثیرات تحریمها بر کشور هدف
تحریمهای ناشی از فعالشدن مکانیزم ماشه میتوانند تاثیرات گستردهای بر کشور هدف و جامعه بینالمللی داشته باشند. در سطح اقتصادی، این تحریمها میتوانند باعث کاهش شدید صادرات و واردات، رکود اقتصادی و کاهش ارزش پول ملی شوند. این فشارهای اقتصادی ممکن است باعث نارضایتی داخلی در کشور هدف و افزایش مشکلات اجتماعی و سیاسی شود.
در سطح بینالمللی، فعالسازی مکانیزم ماشه و اعمال تحریمها میتواند منجر به انزوای سیاسی کشور هدف شود. علاوه بر این، ممکن است به روابط بینالمللی آسیب برساند و کشورهای مختلف را در مواجهه با چالشهای جدید در روابط اقتصادی و سیاسی خود با کشور تحریمشده قرار دهد.
نتیجهگیری
مکانیزم ماشه یک ابزار پیچیده و حساس در سیاستگذاری بینالمللی است که به کشورهای طرف توافق اجازه میدهد در صورت نقض تعهدات، به سرعت تحریمها را از سر بگیرند. با وجود آنکه مکانیزم ماشه در توافق هستهای برجام طراحی شده است، نحوه فعالسازی آن، فرآیندهای پیچیده و شرایط ویژهای را میطلبد که به ندرت به سادگی اتفاق میافتند. تحریمهایی که در صورت فعالشدن این مکانیزم اعمال میشوند میتوانند تاثیرات سنگینی بر کشور هدف داشته باشند، اما در عین حال ممکن است در ایجاد فشارهای دیپلماتیک و اقتصادی برای بازگشت به توافق و پایبندی به آن نقش مهمی ایفا کنند.
