آیا کشت خشخاش آزاد شد؟

موضوع کشت خشخاش در ایران در ماه‌های اخیر به یکی از بحث‌برانگیزترین خبرها تبدیل شده است. پرسشی که در ذهن بسیاری شکل گرفته این است که آیا بالاخره پس از سال‌ها ممنوعیت، مجوز کشت این گیاه صادر شده یا نه؟ در این مقاله از مجله هزاره، سعی می‌کنیم نگاهی واقع‌گرایانه به ماجرا داشته باشیم؛ از تاریخچه‌ی کشت خشخاش در ایران گرفته تا طرح‌های احتمالی در استان‌های مختلف و وضعیت حقوقی کنونی. در پایان نیز به پرسش‌های پرتکرار درباره‌ی این موضوع پاسخ خواهیم داد.

پیش‌زمینه تاریخی: کشت خشخاش در ایران و ممنوعیت آن

کشت خشخاش در ایران پیشینه‌ای طولانی دارد. از دوران قاجار تا سال‌های پیش از انقلاب، تریاک یکی از محصولات صادراتی ایران بود و کشت خشخاش در برخی استان‌ها همچون کرمان، فارس و خراسان رواج داشت. در سال ۱۳۴۷ قانونی تحت عنوان «قانون اجازه کشت محدود خشخاش و صدور تریاک» تصویب شد که اجازه می‌داد در مناطق مشخص و با تصویب هیأت وزیران، خشخاش به‌صورت کنترل‌شده کشت شود. در آن زمان، هدف از این طرح تأمین نیازهای دارویی داخلی و صادرات تریاک طبی بود.

اما با وقوع انقلاب اسلامی و تغییر ساختار قانونی کشور، سیاست‌گذاری در حوزه مواد مخدر دگرگون شد. از اواخر دهه ۱۳۶۰ به بعد، با تصویب قوانین مبارزه با مواد مخدر، کشت خشخاش ممنوع اعلام شد و ایران عملاً از حق خود برای تولید محدود تریاک دارویی صرف‌نظر کرد. در دهه‌های بعد، تلاش دولت‌ها بیشتر بر مبارزه با قاچاق و از بین بردن مزارع غیرقانونی خشخاش متمرکز شد.

با این حال، کمبود مواد اولیه دارویی برای تولید داروهای ضد درد و بیهوشی در سال‌های اخیر باعث شد برخی مسئولان دوباره بحث «کشت کنترل‌شده خشخاش» را مطرح کنند. هدف از این طرح، استفاده از بخش دارویی این گیاه به‌صورت قانونی و تحت نظارت شدید است، نه بازگشت به تولید تریاک سنتی.

مقاله پیشنهادی: آخرین جزئیات وام ۵۰ میلیونی برای روستاییان

طرح کشت خشخاش در ۸ استان ایران: واقعیت یا شایعه؟

در ماه‌های اخیر، خبرهایی در رسانه‌ها منتشر شد مبنی بر این‌که «طرح کشت خشخاش در هشت استان کشور تصویب شده است». این خبر، بلافاصله بازتاب گسترده‌ای در شبکه‌های اجتماعی پیدا کرد. برخی آن را نشانه‌ای از تغییر سیاست‌ها دانستند، در حالی‌که عده‌ای دیگر از بازگشت به «دوران تریاک» ابراز نگرانی کردند.

بر اساس بررسی‌ها، واقعیت این است که هنوز هیچ مجوز رسمی برای کشت آزاد خشخاش صادر نشده است. تنها موضوعی که به‌طور رسمی مطرح شده، بررسی امکان اجرای «کشت کنترل‌شده» در مناطق خاص است. یعنی کشت این گیاه در مساحت و شرایطی محدود، تحت نظارت وزارت جهاد کشاورزی و ستاد مبارزه با مواد مخدر، برای مصارف دارویی.

گفته می‌شود اگر این طرح در آینده اجرایی شود، احتمال دارد استان‌هایی مانند فارس، کرمان، آذربایجان شرقی، خراسان جنوبی، لرستان، مرکزی، ایلام و کرمانشاه در اولویت باشند. انتخاب این استان‌ها به دلیل شرایط اقلیمی مناسب و سابقه تاریخی کشت گیاهان دارویی در آنهاست. با این حال، تأکید مقامات بر این نکته است که هنوز هیچ دستورالعمل رسمی برای آغاز کشت در این مناطق صادر نشده است.

بنابراین، آنچه با عنوان «طرح کشت خشخاش در ۸ استان ایران» در رسانه‌ها مطرح شده، فعلاً در حد پیشنهاد و بررسی کارشناسی است، نه یک تصمیم اجرایی قطعی. هنوز هیچ کشاورزی در ایران اجازه ندارد به‌صورت آزاد یا خودجوش به کشت خشخاش بپردازد.

کشت خشخاش در چه فصلی است؟

از لحاظ علمی، خشخاش گیاهی است که در مناطق معتدل و کوهستانی رشد می‌کند و دوره‌ی کشت آن معمولاً از اواخر پاییز تا اوایل بهار است. در کشورهایی که کشت این گیاه مجاز است، معمولاً بذر آن در فصل پاییز کاشته می‌شود تا در بهار به گل بنشیند و غلاف‌های حاوی شیره‌ی تریاک در تابستان برداشت شوند.

اما در ایران، هرگونه کشت خشخاش بدون مجوز قانونی جرم محسوب می‌شود، حتی اگر هدف، استفاده‌ی دارویی باشد. برخی گزارش‌ها اشاره کرده‌اند که «فصل فعلی، یعنی مهر و آبان، زمان مناسبی برای کاشت خشخاش است» اما همزمان مسئولان هشدار داده‌اند که هرگونه اقدام برای کاشت، با برخورد قاطع مواجه خواهد شد. حتی در بعضی استان‌ها اعلام شده که در صورت مشاهده مزارع غیرقانونی، با هواپیماهای سم‌پاش مزارع از بین برده خواهند شد.

بنابراین اگرچه از نظر فنی، پاییز زمان مناسبی برای کاشت خشخاش است، اما در ایران امروز، صحبت از «کشت خشخاش در پاییز» به معنای آزاد بودن یا مجاز بودن این کار نیست. در واقع، این موضوع فقط در چارچوب طرح‌های احتمالی کشت کنترل‌شده قابل بررسی است، نه در کشاورزی آزاد.

مقاله پیشنهادی: شرایط دریافت وام ودیعه مسکن ۱۴۰۴

روش کشت خشخاش و نظارت دولتی

روش کشت خشخاش در طرح‌های جدیدی که مطرح شده‌اند، کاملاً متفاوت از کشت سنتی است. در مدل جدید، هدف اصلی استخراج مواد دارویی نظیر مرفین، کودئین و تبا‌ئین از غلاف‌های گیاه است. در این طرح‌ها، کشاورزان نمی‌توانند به‌صورت مستقیم اقدام به کشت کنند؛ بلکه باید تحت قرارداد با سازمان‌های دولتی یا شرکت‌های داروسازی مجاز فعالیت کنند.

در واقع، کشت خشخاش اگر روزی در ایران قانونی شود، به احتمال زیاد شبیه مدل «کشت تحت نظارت» در کشورهایی مانند هند و ترکیه خواهد بود. در این کشورها دولت بذر را در اختیار کشاورز قرار می‌دهد، مساحت زمین را کنترل می‌کند، محصول را خرید تضمینی انجام می‌دهد و اجازه نمی‌دهد هیچ بخشی از محصول وارد بازار غیرمجاز شود. در پایان فصل، غلاف‌ها توسط مأموران رسمی جمع‌آوری و به کارخانه‌های دارویی تحویل داده می‌شوند.

در ایران هم اگر چنین طرحی به تصویب برسد، اجرای آن نیازمند شبکه‌ای دقیق از نظارت، کنترل و شفافیت است تا از انحراف محصول به سمت قاچاق یا مصرف غیرقانونی جلوگیری شود. بنابراین برخلاف تصور عمومی، کشت خشخاش حتی اگر قانونی شود، هرگز به‌صورت آزاد و عمومی نخواهد بود؛ بلکه یک فرایند کاملاً بسته و تخصصی خواهد بود.

آیا کشت خشخاش در لرستان آزاد است؟

در روزهای اخیر نام استان لرستان بیشتر از دیگر استان‌ها در ارتباط با طرح کشت خشخاش شنیده شده است. برخی نمایندگان مجلس از این استان اعلام کرده‌اند که باید به کشاورزان اجازه داده شود در چارچوب قانونی، گیاه خشخاش را برای مصارف دارویی بکارند. آنان معتقدند این اقدام می‌تواند باعث اشتغال‌زایی و جلوگیری از مهاجرت روستاییان شود.

اما مقامات رسمی در ستاد مبارزه با مواد مخدر و وزارت کشور تأکید کرده‌اند که چنین مجوزی هنوز صادر نشده است. به گفته‌ی آنان، «کشت خشخاش در هیچ استانی از جمله لرستان آزاد نشده» و هرگونه اقدام در این زمینه بدون مجوز قانونی جرم محسوب می‌شود.

در واقع، آنچه در لرستان مطرح شده، صرفاً پیشنهاد بررسی امکان کشت کنترل‌شده است، نه اجرای عملی. بنابراین در حال حاضر، هیچ‌کس در این استان اجازه ندارد خشخاش بکارد، مگر آنکه در آینده طرح مشخصی از سوی دولت به تصویب برسد و مجوز رسمی صادر شود.

مقاله پیشنهادی: حقوق کارگران در سال ۱۴۰۵ چقدر بالا می‌رود؟ وعده دولت برای افزایش بالاتر از تورم

وضعیت کنونی: آیا کشت خشخاش در ایران آزاد شده است؟

پاسخ کوتاه و شفاف به این سؤال این است که خیر، کشت خشخاش در ایران هنوز آزاد نشده است.

اگرچه در ماه‌های گذشته مسئولانی از احتمال صدور مجوز برای کشت کنترل‌شده این گیاه خبر داده‌اند، اما تاکنون هیچ مصوبه یا آیین‌نامه‌ای برای اجرای آن به تصویب نرسیده است. کشت خشخاش همچنان تحت عنوان «جرم» در قانون مبارزه با مواد مخدر شناخته می‌شود و هرگونه اقدام خودسرانه در این زمینه پیگرد قانونی دارد.

در واقع، کشور در مرحله‌ی گفت‌وگو و بررسی کارشناسی است. برخی معتقدند کشت کنترل‌شده می‌تواند به صنعت داروسازی کشور کمک کند و از واردات مواد اولیه گران‌قیمت جلوگیری نماید. در مقابل، گروهی دیگر هشدار می‌دهند که حتی کشت محدود هم ممکن است زمینه‌ی سوءاستفاده و گسترش قاچاق را فراهم کند.

بنابراین، تا زمانی که اصلاح قانونی صورت نگیرد و چارچوب اجرایی مشخصی اعلام نشود، نمی‌توان گفت کشت خشخاش در ایران آزاد شده است. در بهترین حالت، این طرح در آینده ممکن است به‌صورت محدود، با نظارت شدید و صرفاً برای تولید دارو اجرا شود.

چشم‌انداز آینده و نکات قابل توجه

اگر ایران در آینده تصمیم بگیرد کشت کنترل‌شده خشخاش را آغاز کند، باید به چند نکته حیاتی توجه کند. نخست، تدوین دقیق سازوکارهای قانونی است تا مشخص شود چه کسانی، در چه مناطقی، با چه شرایطی و زیر نظر چه نهادی می‌توانند این گیاه را بکارند. دوم، شفافیت در فرآیند خرید و فروش محصول اهمیت بالایی دارد؛ زیرا کوچک‌ترین خطا در نظارت می‌تواند زمینه‌ی انحراف و قاچاق را فراهم کند.

از سوی دیگر، باید اطمینان حاصل شود که هدف اصلی، واقعاً مصارف دارویی و علمی است. تجربه کشورهای هند، ترکیه و استرالیا نشان داده که اگر نظارت کافی نباشد، بخش کوچکی از محصول می‌تواند وارد بازار سیاه شود و پیامدهای اجتماعی و امنیتی سنگینی به ‌دنبال داشته باشد.

در نهایت، هرگونه تصمیم‌گیری درباره‌ی کشت خشخاش باید با در نظر گرفتن ملاحظات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی هر استان انجام شود. هیچ‌یک از استان‌ها نباید بدون زیرساخت مناسب وارد این چرخه شوند. در غیر این صورت، طرحی که قرار است برای صنعت داروسازی مفید باشد، ممکن است به معضلی اجتماعی تبدیل شود.

مقاله پیشنهادی: مزایای سرمایه‌گذاری در دلار

سوالات متداول