آنچه در این مطلب می خوانید:
بیمه اختیاری تأمین اجتماعی، همانگونه که از نام آن پیداست، برای افرادی در نظر گرفته شده است که تحت پوشش بیمه اجباری نیستند یا تمایل دارند به صورت داوطلبانه خدمات بیمهای را برای خود برقرار کنند. این نوع بیمه به عنوان یکی از شاخههای بیمههای سازمان تأمین اجتماعی است و امکان تنظیم قرارداد بیمه تأمین اجتماعی میان فرد بیمهشده و سازمان وجود دارد.
در قرارداد بیمه تأمین اجتماعی اختیاری، فرد متقاضی خودش وظیفه دارد حق بیمه را پرداخت کند، چون کارفرمایی ندارد که سهمی به عهده بگیرد. بنابراین، این مسیر برای افرادی مناسب است که شاغل در محیط قانون کار نیستند یا درآمدشان متغیر است یا میخواهند پوشش بیمهای خود را تکمیل نمایند.
شرایط عمومی برای بهرهمندی از بیمه اختیاری
برای اینکه بتوان قرارداد بیمه تأمین اجتماعی اختیاری را منعقد کرد، متقاضی باید شرایطی را دارا باشد. مهمترین شرایط عبارتاند از:
- حداقل ۳۰ روز سابقه پرداخت حق بیمه در سیستم تأمین اجتماعی.
- عدم تحت پوشش بودن از بیمه اجباری یا صندوقی که مشمول قانون تأمین اجتماعی نیست.
- محدودیت سنی: غالباً حداقل سن متقاضی ۱۸ سال و حداکثر سن ۵۰ سال است. البته اگر فرد بیش از ۱۰ سال سابقه پرداخت بیمه داشته باشد، شرایط سنی ممکن است تسهیل شود.
- متقاضی نباید همزمان در کارگاههای مشمول قانون تأمین اجتماعی دارای بیمه اجباری باشد؛ زیرا پوشش همزمان اختیاری و اجباری امکانپذیر نیست.
در کنار اینها، شرایط مالی، تعیین مبنای حق بیمه و سایر الزامات اداری نیز وجود دارد که در ادامه توضیح داده خواهد شد.
مقاله پیشنهادی: همه چیز درباره بیمه تحصیل فرزندان بیمه ملت
مبنای حق بیمه و نحوه تعیین آن
یکی از بخشهای مهم در قرارداد بیمه تأمین اجتماعی اختیاری، تعیین «مبنای پرداخت حق بیمه» است. متقاضی باید مبلغی را به عنوان پایه حقوق یا دستمزد خود برای محاسبه حق بیمه انتخاب کند، به شرطی که این مبلغ بین حداقل و حداکثر حقوق تعیین شده باشد. حق بیمه اختیاری معمولاً ۲۶ تا ۲۷ درصد از مبنای حق بیمه است. برای مثال، نرخ ۲۷ درصد برای برخی سالها اعلام شده است.
نکته مهم آن که هر دو سال یکبار متقاضی میتواند مبنای حق بیمه را تا حدود ۱۰ درصد افزایش دهد تا در دوران بازنشستگی حقوق بیشتری دریافت کند.
به این ترتیب، اگر فردی مبنای حق بیمه را بالا تعیین کند، در دوران بازنشستگی یا ازکارافتادگی مستمری بالاتری خواهد داشت.
موارد مهم در قرارداد بیمه تأمین اجتماعی اختیاری
وقتی بیمهشده برای بیمه اختیاری اقدام میکند، باید قراردادی با سازمان تأمین اجتماعی منعقد شود؛ این «قرارداد بیمه تأمین اجتماعی» چارچوب حقوقی پوشش، پرداخت، مسئولیت و تعهدات را ایجاد میکند. بنابراین مهم است بدانیم چه مسائلی در این قرارداد مطرح میشوند و فرد باید به آنها آگاه باشد.
اولاً، بعد از ارائه درخواست بیمه اختیاری، شعبه سازمان تأمین اجتماعی موظف است صلاحیت متقاضی را بررسی کند؛ این بررسی شامل سن، سابقه بیمه، وضعیت اشتغال، ممکن است معاینه پزشکی نیز شود. علل معاینه مربوط به آن است که فرد توانایی اش را برای بیمه شدن داشته باشد و خطرات بیمهای کنترل شود.
در صورت تأیید، متقاضی به شعبه مراجعه میکند و قرارداد بیمه اختیاری تنظیم میشود. پس از آن، نخستین حق بیمه باید پرداخت شود تا پوشش آغاز گردد. اگر پرداخت بهموقع انجام نگیرد، قرارداد ممکن است لغو شود یا تعلیق گردد. براساس قوانین، اگر حق بیمه در موعد مقرر (معمولاً تا پایان دومین ماه بعد از شروع ماه قرارداد) پرداخت نشود، قرارداد باطل محسوب خواهد شد.
همچنین، بیمهشده باید آگاه باشد که بعضی خدمات مانند بیمه بیکاری، ممکن است در بیمه اختیاری ارائه نشود یا محدود باشد؛ یعنی تعهدات قراردادی در بیمه اختیاری کامل با بیمه اجباری متفاوت است.
نکته دیگر: اگر فرد تحت پوشش بیمه اختیاری باشد و بعداً در کارگاهی مشمول بیمه اجباری شاغل شود، باید موضوع را به سازمان اعلام کند تا بیمه اختیاری او قطع شود؛ عدم اطلاع ممکن است سبب مسترد شدن حق بیمه یا نقص در سوابق شود.
در نهایت، قرارداد بیمه اختیاری نه صرفاً امضا، بلکه پرداخت منظم حق بیمه و اجرای مفاد آن است که اهمیت دارد.
مقاله پیشنهادی: راهنمای خرید بهترین بیمه تکمیلی
مشاهده سوابق بیمه تأمین اجتماعی و اهمیت آن
یکی از مهمترین گامها برای بیمهشدگان (اعم از اجباری یا اختیاری) این است که مداوماً سوابق بیمه خود را کنترل کنند. «مشاهده سوابق بیمه تأمین اجتماعی» یعنی بررسی تعداد روزهایی که حق بیمه پرداخت شده است، مبنای حقوق محاسبه شده، کارگاهها، نوع سابقه (مثلاً کارکرد عادی، بازرسی، کمیته رسیدگی) و هر مشکلی در ثبت سوابق.
این کار اهمیت دارد چون چند موضوع را مشخص میکند:
- آیا واقعاً پرداخت حق بیمه انجام شده و در سیستم ثبت شده است یا خیر.
- اگر شکافی (قطع) در پرداخت وجود دارد، میتوان آن را زودتر پیگیری کرد تا سابقه کامل نماند.
- مقدار دُز حق بیمهای که پرداخت شده بر مبنای حقوقِ انتخابی، چقدر بوده و در آینده مستمری اثر خواهد گذاشت.
برای مشاهده سوابق، سامانه آنلاین مثل سامانه خدمات الکترونیکی تأمین اجتماعی (eservices) وجود دارد که کاربر با ورود به آن، از منوی «خدمات بیمهشدگان» → «سوابق» → «کلیه سوابق یا سوابق تلفیقی» میتواند ریز پرداختها را ببیند.
اگر در چند کارگاه مشغول بوده است، مفهومی به نام «سوابق تلفیقی» وجود دارد که در آن، سوابق کارگاههای مختلف ممکن است به صورت تجمیع شده دیده شود؛ یا اگر کارگاهها همزمان بیمه کردهاند، ممکن است فقط یکی لحاظ شود.
اگر متوجه شدید که سابقهای ناقص است، یا حقوق مبنای محاسبه کمتر از آنچه هست انتخاب شده، توصیه میشود فوراً با شعبه یا واحد مربوطه تماس بگیرید یا از گزینه «اعتراض به سوابق» استفاده کنید. چون این سوابق به محاسبه حق بازنشستگی یا ازکارافتادگیتان آینده بسیار اثر میگذارد.
مراحل ثبتنام و انعقاد قرارداد بیمه اختیاری
برای ورود به بیمه اختیاری، لازم است چند مرحله طی شود تا قرارداد بین فرد و سازمان تأمین اجتماعی به شکل رسمی بسته شود.
ابتدا متقاضی باید به یکی از شعب سازمان تأمین اجتماعی مراجعه نماید یا از طریق سامانه خدمات الکترونیکی اطلاعات اولیه را ثبت کند. در مراجعه حضوری، فرم تقاضای بیمه اختیاری تکمیل میشود همراه با مدارکی مانند کارت ملی، شناسنامه، عکس، کارت پایان خدمت برای آقایان و در صورت نیاز معاینه پزشکی.
پس از ثبت درخواست، شعبه مربوطه طی مهلت تعیینشده (مثلاً دو ماه) بررسی میکند که متقاضی شرایط لازم را دارد یا خیر: سابقه بیمه، سن، وضعیت اشتغال، اگر نیاز است معاینه پزشکی.
اگر نتیجه بررسی مثبت باشد، قرارداد بیمه اختیاری تنظیم میشود. در این قرارداد فرد انتخاب میکند مبنای حق بیمه ماهانهاش را، سپس نخستین حق بیمه باید پرداخت گردد. اگر پرداخت اول به موقع انجام نشود، پوشش شروع نمیشود یا قرارداد ممکن است باطل گردد.
پرداخت حق بیمه نیز منظم باید انجام شود. اگر پرداخت در موعد مقرر نشود برای مثال تا آخر دومین ماه بعد از ماه قرارداد؛ قرارداد از اولین روز ماهی که پرداخت انجام نشده لغو خواهد شد.
پس از آغاز بیمه، فرد میتواند «مشاهده سوابق بیمه تأمین اجتماعی» را انجام دهد، که نشان میدهد حق بیمه بر چه مبنایی پرداخت شده، چه میزان روزها ثبت شده، آیا وقفهای وجود دارد یا خیر.
مقاله پیشنهادی: همه چیز درباره خرید سهام بیمه از طریق مزایده
مزایا و معایب بیمه اختیاری تأمین اجتماعی
مزایا
- فردی که خارج از پوشش بیمه اجباری است، با انعقاد قرارداد بیمه اختیاری میتواند تحت پوشش خدمات درمانی، بازنشستگی، ازکارافتادگی و فوت قرار گیرد.
- قابلیت انعطاف در تعیین مبنای حق بیمه به نسبت حداقل و حداکثر حقوق، که این امکان را میدهد تا با برنامهریزی، مستمری بالاتری به دست آید.
- وجود امکان مشاهده سوابق بیمه تأمین اجتماعی که شفافیت را افزایش میدهد و فرد را در تصمیمگیری توانمندتر میکند.
معایب
- نرخ حق بیمه اختیاری نسبتاً بالاتر است، چون سهم کارفرما در آن وجود ندارد، بنابراین بار بیشتر بر دوش بیمهشده است.
- برخی پوششها مثل بیمه بیکاری، غرامت بیماری یا بارداری ممکن است برای بیمهشدگان اختیاری ارائه نشود یا بسیار محدود باشد.
- در صورتی که پرداخت حق بیمه به موقع انجام نشود یا گپ پرداخت وجود داشته باشد، ممکن است قرارداد لغو شود و سوابق تحت تأثیر قرار گیرد.
با در نظر گرفتن این نکات، فرد متقاضی باید ارزیابی کند که آیا بیمه اختیاری برای شرایطش مناسب است یا باید گزینه دیگری بررسی شود.
جمعبندی
اگر بخواهیم نتیجهگیری کنیم: بیمه اختیاری سازمان تأمین اجتماعی، راهی است برای آن دسته از کسانی که زیر چتر بیمه اجباری نیستند ولی میخواهند امنیت اجتماعیشان را تضمین کنند. با رعایت شرایط سنی، سابقه بیمه اولیه، انتخاب دقیق مبنای حق بیمه و پرداخت منظم حق بیمه، امکان بهرهمندی از خدمات بازنشستگی، ازکارافتادگی و فوت فراهم میشود. اما این مسیر بدون دغدغه و ریسک نیست؛ هزینه بالاتر، تعهد مالی ماهانه، و نیاز به کنترل دقیق سوابق مهم است.
سوالات متداول
۱. منظور از بیمه اختیاری تأمین اجتماعی چیست؟
بیمه اختیاری تأمین اجتماعی یعنی فردی که تحت پوشش بیمه اجباری نیست، با درخواست و انعقاد قرارداد بیمه با سازمان تأمین اجتماعی، حق بیمه خود را پرداخت میکند و تحت پوشش بیمه قرار میگیرد.
۲. برای ثبتنام بیمه اختیاری چه شرایطی لازم است؟
از مهمترین شرایط میتوان به داشتن حداقل ۳۰ روز سابقه پرداخت حق بیمه، محدودیت سنی (مثلاً حداکثر ۵۰ سال) برای افرادی که سابقه کمتر دارند، عدم اشتغال در کارگاه مشمول بیمه اجباری و تعیین مبنای حق بیمه بین حداقل و حداکثر حقوق اشاره کرد.
۳. چگونه میتوان «مشاهده سوابق بیمه تأمین اجتماعی» را انجام داد؟
با ورود به سامانه آنلاین سازمان تأمین اجتماعی (eservices.tamin.ir) و از منوی بیمهشدگان → خدمات سوابق → انتخاب گزینه «کلیه سوابق» یا «سوابق تلفیقی»، میتوان ریز پرداختها، روزهای پرداخت و وضعیت بیمه را مشاهده نمود. همچنین اگر استفاده از موبایل یا اپلیکیشن شود، همین امکان موجود است.
۴. مبنای حق بیمه اختیاری چگونه تعیین میشود؟
بیمهشده میتواند از بین حداقل و حداکثر حقوق اعلام شده، مبنای حق بیمهاش را انتخاب کند. نرخ حق بیمه حدود ۲۶-۲۷٪ آن مبناست. اگر بیمهشده دارای بیش از ۱۰ سال سابقه باشد، ممکن است مبنا براساس میانگین آخرین ۳۶۰ روز محاسبه شود.
۵. آیا بیمه اختیاری تفاوتی با بیمه اجباری دارد؟
بله، تفاوتهایی دارد: در بیمه اجباری کارفرما سهم دارد، برخی پوششها ممکن است کاملتر باشد؛ در بیمه اختیاری سهم کارفرما نیست، حق بیمه به عهده شخص است، و بعضی مزایا مانند بیمه بیکاری ممکن است وجود نداشته باشد یا متفاوت باشد.
